مقدمه
گیاهان نیز مانند دیگر موجودات زنده در صورت ابتلا به مسمومیت عناصر غذایی به دلیل کمبود یا وجود بیش از حد آن عنصر در گیاهان است، علائمی از خود بروز میدهند. توجه به این علائم میتواند در نجات جان گیاه کمک فراوانی نماید. از این رو علائم کمبود عناصر در گیاه از نظر حفظ سلامت یا بسیار اهمیت دارد. در ادامه مقاله به بررسی علائم کمبود عناصر خواهیم پرداخت.
کمبود عناصر غذایی در گیاه ناشی از موارد زیر است:
اول: کمبود واقعی عناصر غذایی در گیاه:
کمبود این عنصر در خاک و یا وجود ترکیب شیمیایی غیر قابل جذب آن عنصر برای گیاه
دوم: کمبود دروغین عناصر غذایی:
کمبود عنصر به علت ایجاد شرایط خاص در محیط کشت در این حالت ریشه ها قادر به جذب عناصر موجود در خاک نیستند مانند موارد زیر:
الف) سرد بودن خاک که در این حالت به تاسیم موجود در خاک جذب ریشه نمیشود.
ب) اسیدیته ph نامناسب که در خاکهای خیلی اسیدی، منگنز و زینک یا همان روی، همچنین در خاکهای خیلی قلیایی، آهن و منیزیم و بور جذب نمیشوند.
ج) غرقابی بودن خاک که آهن، مس و کلسیم در خاک غرقابی جذب نمیشوند.
آبیاری مداوم خاک شرایط احیا و اکسیداسیون در خاک را فعال نموده و عنصری مثل آهن و منگنز به خاطر اکسید شدن غیرقابل جذب میگردند.
د) اثر متقابل و منفی عناصر نسبت به یکدیگر به طوری که حضور یک عنصر باعث عدم جذب عنصر دیگر می شود (اثر آنتاگونیستی)،
مثلاً حضور پتاسیم بیش از حد باعث کمبود منیزیم و یا حضور بیش از حد ازت باعث رشد سبزینه های گیاه میگردد
و تعادل مصرف برخی عناصر مورد نیاز در گیاه را به هم میزند.
دلایل دیگر علائم کمبود عناصر در گیاه:
- شستشوی خاک به خصوص در خاکهای سبک که باعث کمبود عناصر محلول در خاک مثل ازت و منیزیم می شود
در شرایط اسیدی خاک این حلالیت برای آهن و کلسیم بروز مینماید و شسته میشوند و در شرایط قلیایی شستشوی پتاسیم اتفاق می افتد.
- با فشرده شدن خاک و عدم تبادلات گازی در خاک گاز دی اکسید کربن محبوس و با کربناتهای خاک تشکیل
بی کربنات و رسوب کلسیم میدهد و شرایط قلیایی که در خاک بوجود می آید منجر به کمبود برخی عناصر می شود.
- مصرف کود حیوانی نپوسیده در ابتدا باعث میشود که ازت موجود در خاک صرف پوسیدن کود، و گیاه با کمبود ازت مواجه میشود.
از طرفی با مصرف کود حیوانی چون بعضی عناصر چندین برابر در خاک افزایش مییابد ممکن است منجر به کمبود جذب دیگر عناصر موجود در خاک شوند.
- استفاده از کودهای شیمیایی پرمصرف و عدم کاربرد کودهای شیمیایی کم مصرف، منجر به کمبود آنها در خاک میشود،
که لزوم مدیریت صحیح در مصرف کودهای پرمصرف و کم مصرف در خاک ضروری به نظر میرسد.
- در زمان خشکی و تبخیر بیش از حد از سطح خاک برخی نمکهای محلول مثل کلرور و کمی هم کلسیم و منیزیم و
یا ترکیبات نیترات به سطح خاک می آید و برای جذب از دسترس ریشه خارج میشوند.
به‌طور کلی حالت شوری و خشکی و پر آبی بحرانی در شرایط گلخانه‌ای و مزرعه ای هر سه با به هم خوردن
تعادل جذب عناصر همراه میباشد که هر کدام اثرات خود را دارد.
روشهای تعیین کمبود یا بیشبود عناصر در گیاه
کمبود یا بیشبود عناصر غذایی در گیاهان با این روشها قابل تشخیص هستند.
آنالیز و تجزیه خاک:
این آزمایش قبل از کشت انجام و شامل بررسی اسیدیته و شوری خاک، املاح محلول در خاک و بسیاری از عناصر غذایی میباشد.
البته در طول دوران تولید و برداشت نیز بهتر است هر ۳ ماه یکبار از خاک نمونه گیری و میزان عناصر موجود در آن مشخص گردد.
تشخیص ظاهری از روی علائم: گیاهان ایجاد علائم خاصی روی اندامهای خود مخصوصاً برگ به کمبود و بیشبود و
یا مسمومیت عناصر مختلف عکس العمل نشان میدهند این علائم میتواند به عنوان محلی برای تشخیص استفاده شود
اما معیار دقیقی برای تشخیص کمبود عنصر نیستند.
مثلا بعضی از عناصر کم مصرف علائمی شبیه به یکدیگر بوجود می آورند و در مواردی نیز یک عنصر بصورت پنهان است و
هیچ گونه علائم ظاهری به وجود نمی آورد ولی روی عملکرد نهایی تاثیر میگذارد.
آنالیز و تجزیه بافتهای گیاهی ( برگ و دمبرگ):
این آزمایش در زمان رشد گیاه انجام میگیرد گاهی علائم ظاهری اختلالات تغذیه ای روی برگ با علائم آفات و بیماریها اشتباه گرفته میشود
که در این مواقع آزمایش تجزیه برگ برای تایید اختلالات ظاهری مورد استفاده قرار میگیرد.
با انجام آزمایش تجزیه برگ میزان عناصر موجود در برگ اندازه‌گیری و با میزان طبیعی و استاندارد آنها که باید در برگ موجود باشد سنجیده میشود.
برای تجزیه برگ باید از برگهای کامل و جوان همراه با دنبال برگ در مرحله نزدیک گلدهی نمونه گیری کرد.
البته تجزیه بافتهای گیاهی مستلزم وجود آزمایشگاههای مجهز و نیاز به افراد مجرب
و ماهر با اطلاعات کافی در مورد غلظت عناصر در بافتهای هر گیاه دارد
جدول زیر مقدار مطلوب عناصر غذایی موجود در بافت برگهای سالم خیار و گوجه فرنگی را نشان میدهد.
عکس گلخانه داران نسبت به علائم برگی بی توجه هستند، چون این علائم به طور مستقیم روی ارزش بازاری محصول تاثیر ندارند
ولی چون برگ ها کارخانه تولید مواد غذایی برای میوه هستند،
اگر سالم نباشند عملکرد و کیفیت میوه کاهش پیدا میکند و زمان باردهی در واریته های قوی کوتاه میشود.
یک حقیقت مهم این است که گیاهان علائم برگی را زمانی نشان می دهند که مشکل تغذیه ای به مرحله حاد برسد
البته قبل از اینکه علائم ظاهر شود عملکرد و کیفیت به طور چشمگیری کاهش مییابد
با بروز اولین علایم یک کمبود یا بیشبود باید مشکل را تشخیص داد و درمان کرد که در این صورت
کاهش تولید را به دنبال نخواهد داشت و خسارت این کمبود یا بیشبود به حداقل میرسد.
علائم کمبود و بیشبود عناصر غذایی در گیاهان
علائم کمبود عناصر در گیاه
همانطور که گفته شد اختلالات تغذیه باعث ظهور علائم روی اندامهای گیاهی میشود که یک گلخانه دار
موفق باید این علائم را به طور کامل بشناسد و اختلالات تغذیه ای را به موقع تشخیص و درمان کند تا
همیشه عملکردی بالاتر داشته باشند و محصولی با کیفیت بهتر عرضه نماید در زمان علائم مربوط به
کمبود و بیشبود یا همان مسمومیت عناصر غذایی نباید با علائم مربوط به آفات و بیماری ها اشتباه برداشت شود.
