آبیاری گلخانه

عملیات آبیاری در گلخانه همیشه یکی از مهمترین مسائلی است که گلخانه داران برای دستیابی

به یک تولید پر بار و محصول با کیفیت سعی بر انجام اصولی و دقیق آن دارند.

اغلب محصولات گلخانه‌ای به خاطر رشد سریع و همچنین محصول زیادی که تولید می کنند نیاز به آب فراوانی دارند.

همچنین وجود دمای زیاد و تهویه شدید در محیط گلخانه نیاز گیاهان به آب را افزایش می دهند.

آب مورد نیاز گیاهان و حداکثر آبی که گیاه به آن نیاز دارد متفاوت است.

آب مورد نیاز بوته ها در هفته ارتباط مستقیم با سن بوته، بافت خاک، انرژی دریافتی از خورشید و

شدت تابش، افزایش و کاهش دما، میزان تهویه و رطوبت، نوع بستر گیاه، زمان کاشت، روش آبیاری وعوامل دیگر دارد.

به طور کلی سرعت مصرف آب بستگی به فاکتور هایی مثل درصد رطوبت محیط، شرایط جوی، درجه حرارت، عمر گیاه و نیز مرحله رشد دارد.

معمولاً یک مدیر گلخانه با توجه به تجربه از روی خاک و حالت گیاه و همچنین میزان چسبندگی ذرات خاک زمان مناسب آبیاری را تشخیص میدهد.

آبیاری نامناسب معمولاً باعث بر هم خوردن تعادل بین رشد رویش و زایشی میشود و در نتیجه کمیت و کیفیت محصول را کاهش خواهد داد.

زمانی که آب کافی برای گیاه تامین نشود یا تدریجاً پژمرده و فرآیند فتوسنتز کم و رشد تحت تاثیر قرار می گیرد.

در حالت کلی وضع ظاهری گیاه دفرمه میشود. در حالت حاد نیز به خاطر بالا رفتن میزان بور (B)

سوختگی هایی از کناره های برگ شروع به داخل پخش میشود و به تدریج کل برگ را فرا میگیرد آبیاری کم در بعضی مواقع باعث ریزش گلها میشود.

وجود آب اضافی در محیط ریشه به علت پر کردن منافذ خاک، از طرفی منجر به

کاهش اکسیژن خاک و خفگی ریشه در نتیجه تهویه بد میشود و ریشه دیگر قادر به

جذب آب و مواد غذایی نخواهد بود و توقف رشد، پژمردگی و علائم کمبود عناصر غذایی

در گیاه آشکار میگردد و از طرف دیگر منجر به ایجاد بافتهای شکننده و بروز حساسیت نسبت به نفوذ عوامل بیماری زا و آفات خواهد شد.

با وجود این پیش از ظاهر شدن اولین علائم کمبود آب آبیاری بایستی انجام شود.

علائم کمبود در گیاهان متفاوت است.

برخی گیاهان مثل داوودی رنگ برگها بر اثر کم آبی تیره تر و در بعضی نیز مثل بگونیا، برگها به رنگ خاکستری در می آید.

در طول فصل رشد محصول همیشه نمیتوان آبیاری گلخانه را با فاصله زمانی مشخص انجام داد.

در شرایطی که نور خورشید زیاد و هوا گرم است و نیز در دوره ای که گیاه در نقطه اوج تولید است،

آبیاری جهت جایگزینی رطوبت از دست رفته، با فواصل کمتر انجام خواهد شد و بر عکس

در صورت وقوع روزهای ابری و سرد کاهش مصرف آب توسط گیاه دوره آبیاری به تاخیر می‌افتد

در بعضی از گلخانه های پیشرفته با نصب سنسورهای رطوبت ای در منطقه گسترش ریشه و

نیز سنسورهای نوری که انرژی خورشید را در سطح اندازه میگیرند عملیات آبیاری به صورت کاملا اتوماتیک انجام میشود.

البته گاهی لازم است آبیاری بیش از نیاز صورت گیرد و این زمانی است که خطر شوری خاک و

نیز خطر وجود المان های خنثی ناشی از کاربرد کود های شیمیایی وجود دارد.

در هر حال همانطور که عنوان شد میزان آب مورد نیاز در شرایط معمولی کاملاً با تجربه مدیر گلخانه مرتبط است.

از طرف دیگر با توجه به نوع خاک نیز میتوان آن را تنظیم کرد چون قدرت نگهداری خاک های مختلف متفاوت است.

 

به عنوان یک قاعده کلی هر متر مربع از محیط رشد در عمق یک سانتیمتری خاک، نیاز به ۱/۱ لیتر آب جهت رسیدن به ظرفیت زراعی دارد.

 

 

فرض کنیم اگر در گلخانه ۴۰۰ متری سطح زیر کشت ۷۵ درصد از کل گلخانه شود

مقدار آب لازم برای این که تا عمر ریشه (مثلاً ۲۰ سانتیمتری) را به ظرفیت زراعی برسانیم به صورت زیر محاسبه می شود:

m2۳۰۰=٪۷۵×۴۰۰

Lit۶۶۰=۲۰×۱/۱×۳۰۰

 

معمولاً پرورش دهندگان محصولات گلخانه ای فقط در موارد خاص از روشهای آبیاری دستی استفاده میکنند.

مثلاً برای آبیاری سینیهای بزرگ یا آبیاری بخشهایی از گلخانه که دارای گیاهان برگزیده است و

یا نقاطی از گلخانه که سریع تر از سایر نقاط خشک میشود به صورت موضعی از آبیاری دستی استفاده میشود.

یک نوع سیستم آبیاری برای گلهای تازه شامل لوله های پلاستیکی از جنس pvc یا پلی اتیلن است

که به صورت سیستم لوله کشی دور محیط کشت و در اطراف خزانه، سکو و یا بستر استقرار می یابد

و با استفاده از آب پخش کن ها آب در زیر شاخ و بعد و محیط کشت پخش میشود.

 

انواع سیستم آبیاری قطره ای

 

دو نوع سیستم آبیاری قطره ای و مه پاش نیز برای آبیاری گلدان ها و بستر کشت استفاده میشود

که در نوع قطرهای لوله ها باریکتر انتخاب می‌شود و البته این لوله ها در فاصله ۲۰ تا ۳۰ سانتیمتری از یکدیگر به روی سکو یا بستر کشت قرار میگیرند.

نوع دیگر سیستم آبیاری برای گیاهان گلدانی و طراحی آن به منظور آبیاری اتوماتیک آنها میباشد.

در این روش آب توسط یک لوله مرکزی از جنس پلی اتیلن که به روی خاک یا زیر آن است قرار دارد هدایت می‌شود

و تعداد زیادی لوله باری که از این لوله منشعب می شود که آب را به پای هر گلدان هدایت میکنند.

وزنه هایی که در انتهای لوله ها نصب است ضمن فیکس کردن آنها نقش فشار شکن را نیز به عهده دارند

از این روش در آبیاری گلدان عکسهای آویزان از سقف نیز استفاده میشود در موارد محدودی

نیز سیستم آبیاری بارانی در گلخانه برای گلها و گلدانها بکار میرود و این محدودیت به دلیل احتمال انتشار بیماریها در آبیاری بارانی است.

 

 

 

نکات مهم آبیاری گلخانه

اول : کم و زیاد شدن دفعات آبیاری و نامرتب بودن آن مخصوصاً در اواخر دوره رشد و هنگام میوه دهی گیاه را دچار برخی از اختلالات فیزیولوژیکی میکند.

بنابراین از زمان ظهور میوه تا رسیدن و برداشت آن باید خاک را همواره در حالت مرطوب نگه داشت.

دوم: کیفیت آب مورد استفاده برای آبیاری و تشخیص نوع املاح موجود در آن بسیار مهم است چون شوری آب از رایجترین مشکلات گلخانه هاست.

آبهایی که شوری آنها تا ۲ دی سی زیمنس بر متر باشد برای آبیاری مناسب هستند و هرچه این میزان کمتر باشد رشد بوته بهتر خواهد بود به طوری که آبهای شیرین و قابل خوردن بهترین کیفیت را دارند در جدول زیر مقادیر مجاز Ec در آبیاری درج وجود دارد

 

سوم: اسیدیته ( (PH آبیاری نیز باید در حد مطلوب ۵/۵ الی ۵/۶ باشد.

متاسفانه خاک و آب اغلب مناطق گلخانه‌ای ایران مثل تهران و اصفهان و یزد قلیایی بوده و از PH بالایی برخوردار است.

اضافه کردن اسید مثل اسید نیتریک، اسید سولفوریک و اسید فسفریک به آبیاری و کاهش ph آن میتوان تا حدی ph خاک را نیز کنترل کرد.

برای آزمایش اسیدیته و شوری آب میتوان دستگاههای اندازه گیری EC  و ph استفاده کرد.

 

 

 

چهارم: تجمع کلرورها و یا مشترکان با سایر نمکها در آب میتواند سبب به خسارت به گیاهان خصوصاً خیار شود زیرا خیار نسبت به کلرورها حساس است و احتمالاً بدون اینکه بوته علائم نشان دهد کاهش تولید خواهد داشت لذا توصیه می شود میزان کلرورهای موجود در آب بیش از ۱۰۰ میلی گرم در لیتر نباشد.

پنجم: آبیاری نباید در ساعات گرم روز انجام شود برخی گلخانه داران صبح زود و عده‌ای در غروب این عمل را انجام میدهند البته بهترین موقع آبیاری صبح زود است تا در طول روز آب اضافی در زمین نفوذ نکند و در شب رطوبت زیادی در اطراف ریشه ها باقی نماند.

ششم: تا زمانی که رطوبت کافی در خاک وجود دارد از آبیاری اجتناب شود زیرا آبیاری بیش از حد باعث پوسیدگی و مرگ ریشه،

پوسیدگی ساقه، از بین رفتن پرزهای روی برگ در خیار و زرد شدن برگها به علت مرگش و نرسیدن مواد غذایی میگردد

و با بالا رفتن رطوبت احتمال بروز بیماریهای قارچی نیز افزایش مییابد به عنوان یک قاعده کلی زمانی اقدام به آبیاری بعدی میشود که رطوبت به ۲۵ درصد برسد.

 

هفتم: خاک باید از زهکشی مطلوبی برخوردار باشند تا آب اضافی را عبور دهد.

زیرا ایستایی آب باعث آسیب دیدن ریشه می شود.

در خاکهایی با بافت سنگین از کود دامی برای اصلاح ساختمان خاک و یا نصب لوله های زهکش در زیرزمین به منظور افزایش زهکشی خاک استفاده میگردد.

هشتم: فواصل و مقادیر آبیاری به نوع خاک، سیستم ریشه بندی گیاه، عمق نفوذ ریشه، شرایط اقلیمی و فصل کاشت (پاییزی و بهاری) و محیط رشد گیاه بستگی دارد.

 

نهم: آب باید به مقدار مورد نیاز مداوم و به صورت تدریجی وارد خاک شود و از آبیاریهای

گسسته که دوره آنها با یکدیگر تفاوت زیادی دارد خودداری شود زیرا باعث خسارت به کمیت و کیفیت محصول میگردد

دهم: در خاکهای سنگین و هوموسی فواصل آبیاری را زیاد و در خاکهای سبک و شنی که ظرفیت نگهداری آب در خاک محدود است دفعات آبیاری را افزایش و یا فواصل آبیاری را کاهش میدهند.

یازدهم: میزان مصرف آب با شدت تابش آفتاب نسبت مستقیم دارد و هرچه تابش شدیدتر و درجه حرارت گلخانه بالاتر برود آب بیشتری نیاز خواهد بود.

 

دوازدهم: از عوامل موثر دیگر بر میزان آبیاری، میزان تهویه و رطوبت موجود در گلخانه میباشد.

اگر چه به منظور کاهش دما از تهویه بیش از حد استفاده گردد منجر به از دست رفتن رطوبت فضای گلخانه و همچنین سطح خاک می شود که در این صورت نیاز به آبیاری بیشتر میباشد. البته آبیاری نباید از حد معمول تجاوز کند.

سیزدهم: آبیاری مداوم خصوصاً در اوایل فصل کشت باعث خفه شدن ریشه ها و کاهش جذب عناصر غذایی و آلودگی ریشه و کاهش رشد و زردی برگها می شود و در صورت ادامه این وضع علائم کمبود مواد غذایی ظاهر می گردد در خاکهای با بافت سنگین به علت نگهداری طولانی رطوبت این حالت بیشتر اتفاق می افتد.

چهاردهم: میزان آب مورد نیاز تا قبل از باردهی و تولید کم است و چنانچه آبیاری اضافی انجام گیرد باعث زردی برگها و

میوه های جوان و مریض شدن آنها و کاهش توسعه ریشه و ظهور قارچ هایی مثل پیتیوم و ریزوکتونیا میگردد.

پس از شروع تولید آبیاری به مرور زمان به منظور رشد سریع بوته و تولید بالای محصول بیشتر و  حتی به بیش از دوبرابر آبیاری اولیه میرسد.

پانزدهم: در فصول سرد که نیاز گیاه به آب کاهش مییابد طولانی نمودن دوره آبیاری ضروری خواهد بود.

شانزدهم: در هنگام آبیاری باید دمای آب بین ۱۵ تا ۲۰ درجه سانتیگراد باشد. چرا که دماهای پایین آب خصوصاً در فصل زمستان و

به خصوص در مراحل نخستین رشد باعث وارد آمدن شوک یا همان تنش به گیاه، و همچنین بروز برخی بیماریها میشود.

آب چاه در زمستان دمای مناسب تری نسبت به آب استخر و قنات دارد.

هفدهم: در فصول گرم برای کاهش دما عملیات تهویه صورت میگیرد و

در نتیجه رطوبت به شدت پایین می آید و خشکی اتفاق می‌افتد

که با ادامه این خشکی در محیط گلخانه کنه ها طغیان و میوه ها بدشکل میشوند.

در صورت خشکی بستر نیز رشد بوته ها کاهش و پژمردگی رخ میدهد.

 

هجدهم: در روزهایی که رطوبت گلخانه بالا و یا آسمان ابریست و امکان تهویه وجود ندارد در صورت امکان از آبیاری خودداری شود.